نظافت در محیط‌های صنعتی مستعد انفجار (Explosive Atmospheres)، یک چالش حیاتی است که در صنایع پتروشیمی، شیمیایی، رنگ‌سازی، داروسازی خاص، و به ویژه در کارخانجات آرد و غلات، اهمیت مضاعفی می‌یابد. در این محیط‌ها، کوچک‌ترین جرقه ناشی از الکتریسیته ساکن، اصطکاک فلز با فلز یا گرم شدن بیش از حد قطعات الکتریکی، می‌تواند به فاجعه منجر شود. استاندارد اروپایی ATEX (Atmosphères Explosibles) چارچوب سختگیرانه‌ای را برای طراحی، تولید و بهره‌برداری از تجهیزات الکتریکی و مکانیکی در این مناطق تعیین می‌کند.

در این میان، اسکرابر صنعتی که برای شستشوی کف استفاده می‌شود، باید فراتر از قابلیت‌های نظافتی، کاملاً با الزامات ضد انفجار مطابقت داشته باشد تا به جای پاک‌کننده، به منبع خطر تبدیل نشود. این مقاله فنی، به بررسی عمیق الزامات ATEX در طراحی اسکرابرها و مقایسه فنی مدل‌های سرنشین‌دار و دستی در این حوزه می‌پردازد. برای مشاوره فنی در زمینه فنی اسکرابرهای صنعتی می‌توانید با شماره‌ی 09912817939 یا تلفن ثابت 02159381 تماس حاصل فرمایید و یا ویدئوهای آموزشی را در وبسایت Falamakmachine.TV مشاهده کنید.

اصول فنی طراحی اسکرابرها برای انطباق با استاندارد ATEX

استاندارد ATEX چیست و مناطق (Zones) پرخطر چگونه تعریف می‌شوند؟

استاندارد ATEX شامل دو دستورالعمل اروپایی است که تجهیزات مورد استفاده در محیط‌های مستعد انفجار را پوشش می‌دهد. این محیط‌ها بر اساس احتمال حضور مواد قابل انفجار (گاز، بخار، غبار) به زون‌های مختلف تقسیم می‌شوند:

• Zones 0/20: حضور مداوم یا طولانی مدت مواد خطرناک.
• Zones 1/21: احتمال وجود مواد خطرناک در شرایط عملیاتی عادی.
• Zones 2/22: احتمال وجود مواد خطرناک تنها برای مدت زمان کوتاه و غیرعادی.

اسکرابرهای مورد استفاده باید بر اساس بالاترین زونی که قرار است در آن کار کنند (مثلاً Zone 2/22 برای جمع‌آوری موقت گرد و غبار قابل انفجار)، گواهی‌نامه دریافت کنند. مهم‌ترین الزامات فنی در طراحی اسکرابر ATEX شامل موارد زیر است:

1. مدیریت منابع احتراق: تمام قطعات الکتریکی (موتورها، باتری، سنسورها) باید محفظه ضد انفجار (Ex-d) داشته باشند تا جرقه احتمالی درون محفظه بماند.
2. جلوگیری از گرمای بیش از حد: دمای سطح خارجی تجهیزات نباید از حداکثر دمای مجاز (Temperature Class) ماده انفجاری تجاوز کند.
3. تخلیه الکتریسیته ساکن: تمام قطعات غیرفلزی (لاستیک‌ها، برس‌ها، بدنه) باید از مواد آنتی‌استاتیک یا رسانا ساخته شوند تا بار الکتریکی ساکن به صورت ایمن به زمین منتقل شود.

نقش مواد غیرجرقه‌زن (Non-Sparking Materials) در ساخت بدنه و برس‌ها چیست؟

یکی از اصلی‌ترین خطرات در محیط‌های ATEX، ایجاد جرقه ناشی از اصطکاک یا برخورد مکانیکی است. در اسکرابرهای ATEX، اقدامات زیر حیاتی است:

• برس‌ها و پدها: باید از الیاف و مواد رسانای الکتریسیته ساخته شوند تا از تجمع بار الکتریکی بر اثر چرخش سریع جلوگیری شود.
• شاسی و بدنه: قطعاتی مانند لبه‌های محافظ، اسکویجی (Squeegee) و مخازن پلاستیکی باید دارای مقاومت سطحی مشخص (Surface Resistivity) باشند تا الکتریسیته ساکن را تخلیه کنند.
• قطعات در تماس با کف: چرخ‌ها و غلتک‌ها باید از موادی ساخته شوند که هنگام حرکت و تماس با کف، جرقه مکانیکی ایجاد نکنند و همچنین رسانای الکتریکی باشند.

مقایسه فنی: اسکرابر سرنشین‌دار در مقابل دستی در ATEX

تفاوت‌های فنی در طراحی سیستم باتری و راندمان بین دو مدل در محیط ATEX چیست؟

انتخاب بین مدل سرنشین‌دار و دستی در محیط‌های ATEX به عوامل ایمنی، اندازه منطقه و راندمان بستگی دارد:

• مدل دستی: معمولاً برای مناطق کوچک‌تر و با دسترسی سخت مناسب‌تر است. حجم باتری کوچک‌تر و سیم‌کشی ساده‌تر، مدیریت و محفظه‌سازی ضد انفجار قطعات الکتریکی را آسان‌تر می‌کند. با این حال، ظرفیت مخزن و سرعت نظافت محدودتر است.
• مدل سرنشین‌دار: برای نظافت مناطق وسیع (مانند سالن‌های پتروشیمی یا انبارهای بزرگ آرد) ضروری است. چالش اصلی در این مدل‌ها، مدیریت باتری‌های بزرگ (با آمپر-ساعت بالا) و سیستم‌های حرکتی پیچیده‌تر است که باید تماماً در محفظه‌های ضد انفجار (Ex-certified) قرار گیرند. همچنین، ایمنی اپراتور در حین رانندگی در زون‌های پرخطر نیز باید با سیستم‌های خاموش‌کننده اضطراری تضمین شود.

چگونه سیستم تخلیه و شارژ باتری در اسکرابرهای ATEX مدیریت می‌شود؟

فرآیند شارژ و تخلیه باتری‌ها (که خود منبع بزرگی از جرقه و حرارت هستند)، سختگیرانه‌ترین بخش انطباق با ATEX است. در اکثر موارد:

1. شارژ باتری: شارژ باتری‌های اسکرابر (به ویژه باتری‌های لیتیوم یا اسید سرب) هرگز نباید در داخل زون‌های خطر (Zone 1 یا 2) انجام شود. دستگاه باید برای شارژ به یک منطقه امن (Safe Area) منتقل شود.
2. مدیریت تخلیه: هنگام تخلیه آب کثیف از مخزن، باید اطمینان حاصل شود که پسماند جمع‌آوری شده (که ممکن است حاوی غبار یا مواد شیمیایی خطرناک باشد) به درستی دفع شود و پمپ‌های تخلیه نیز از استانداردهای ATEX پیروی کنند.

ایمنی عملیاتی و نگهداری پیشگیرانه

پروتکل‌های نگهداری پیشگیرانه برای حفظ گواهی ATEX در طول عمر دستگاه چیست؟

صدور گواهی ATEX تنها آغاز کار است. نگهداری نادرست می‌تواند گواهی را باطل و دستگاه را خطرناک کند. الزامات اصلی نگهداری شامل موارد زیر است:

• بازرسی مداوم آب‌بندی‌ها: محفظه‌های ضد انفجار (مانند جعبه‌های ترمینال یا بدنه موتور) باید کاملاً آب‌بندی و عاری از هرگونه ترک یا آسیب باشند. هرگونه آسیب به این آب‌بندی‌ها می‌تواند مسیر نفوذ گاز یا گرد و غبار به منبع جرقه داخلی را فراهم کند.
• کنترل قطعات سایشی: برس‌ها، اسکویجی‌ها و چرخ‌ها باید به طور منظم بررسی شوند. استفاده از قطعات یدکی غیر استاندارد یا فاقد ویژگی آنتی‌استاتیک می‌تواند خطرناک باشد.
• مستندسازی (Documentation): تمام مراحل سرویس و تعویض قطعات باید در سوابق دستگاه ثبت شود تا انطباق آن با استاندارد ATEX همیشه قابل تأیید باشد.

نقش آموزش اپراتور در کاهش ریسک‌های ایمنی در هنگام کار با اسکرابرهای ATEX چیست؟

حتی ایمن‌ترین دستگاه نیز بدون اپراتور آموزش دیده، خطرناک است. آموزش HSE برای اپراتورهای اسکرابر ATEX باید شامل موارد زیر باشد:

1. شناسایی زون‌ها: اپراتور باید به درستی بداند که دستگاه برای کدام زون ATEX (مثلاً Zone 2/22) تأیید شده است و هرگز آن را در زون‌های بالاتر (مثلاً Zone 0/20) به کار نگیرد.
2. پروتکل‌های اضطراری: آموزش استفاده سریع از دکمه‌های توقف اضطراری (Emergency Stop) و پروتکل‌های تخلیه دستگاه در صورت مشاهده نشت گاز یا اختلال فنی.
3. استفاده از آب و شوینده: شوینده‌های شیمیایی مورد استفاده باید با محیط ATEX سازگار باشند و نباید خودشان ترکیبات قابل اشتعال تولید کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد تجهیزات نظافت صنعتی مثل: اسکرابر صنعتی و سوییپر صنعتی و بخارشوی صنعتی و مکنده صنعتی و واترجت صنعتی می‌توانید در وبسایت  www.ipcworldwide.com جست‌وجو کنید.